Türk şapkası: Serpuş

Tarihte Türkler farklı farklı şapka türleri kullanmışlardır, ancak has Türk şapkası denebilecek iki ana tür görülmektedir:
Börk ve Serpuş.

Bu iki şapka Orta Asya'da kullanılmış ve Ortadoğu'ya göçlerle gelmiş. 12.-13. yüzyıllara baktığımızda minyatürlerde yaygındır. Börk, Selçuklu, Memlük, İran (ki Selçuklu ve Safevi Türk devletleridir) ve Osmanlı'nın ilk dönemleri yaygındır. Börk hakkında ayrı bir makale yazacağım.

Serpuş bilhassa Selçuklularda ve Memlüklerde yaygındır. Serpuş askeri bir şapkadır. Türk toplumu askeri bir toplumdur, bu yüzden serpuş günümüze ulaşmış minyatürlerdeki kişilerin birçoğunda görülebilmektedir.

Resimleri incelediğimizde yuvarlak bir kırmızı başlığın önünde üçgen biçimde deri var. Kenarlar siyah kürk kaplı. Muhtemelen yan ve arkalarda da kürkün altı deri kaplıdır.

Tarihi resimlerden örnekler:

Selçuklu Serpuşu, 13.yy

Selçuklu Türk beyleri 13. yy

13. yüzyıl Selçuklu

13. yüzyıl Selçuklu

Selçuklu Türk Beyleri avda. 13 yüzyıl

Osprey Publishing: 13. yüzyıl Selçuklu Süvarisi

Osprey kitaplarından Selçuklu savaşçısı

..ve resimlere bakarak yaptığım serpuş:

4 parça kırmızı keçeden dikildi, deri parçası arkada birleşiyor. Çok rahat ve Serpuş keçe sayesinde soğuk havada sıcak tutuyor, sıcak havada serin tutuyor.

Biz kendimiz ecdadımızın şapkasını bilmezken, dizilerde, filim ve belgesellerde Arap Bedevi sarığı kullanırken, başka ülkelerdeki ilgili kişiler bunu araştırıp yapmıştır:

Serpuş hakkında İngilizce Makale

Serpuş hakkında Fransızca Makale

(linklere tıklayınız)

Gökmen

Türk Osmanlı Yayım

Senelerdir beklediğim yay sonunda elime ulaştı. Tamamen eski usüllere göre boynuz, ahşap ve balık tutkallı sinir'den yapılmıştır. Yapımı bir buçuk sene gibi sürse de ustanın çok yoğun olmasından bir kaç sene bekledim.
Yayı yapan usta Lukas Novotny, websitesi burada: www.salukibow.com/28.html
Bir notum olacak, boynuzlu yay düşünüyorsanız 80 libre üstü olması gerekiyor, daha azı mantıksız olur. 80 libre altı Grozerin fiber yayları yeter. Ustanın zamanını boşa harcamayalım.
Yayın uzunluğu 44'' (112cm)
Çekiş gücü 82 libre.
Üstündeki motifler Dresden Türkische Cammer müzesinde bulunan bir yayın motiflerine benzetilmiştir

Dresden müzesindeki yayın desenleri:

 

Kurulu yay

Yayın kasan ve baş kısmı

Kabza

Parlatılmış manda boynuzu

Kabzanın arka bölümü ve ortada 'çelik'

Kasanın arka bölümü ve kiriş köprüsü

 

16. yy Türk Osmanlı Süvari miğferi

Geçen sene siparişini verdiğim miğfer sonunda elime ulaştı. Resimleri aşağıda.
İki tarihi miğfer örnek alındı,
1. Viyana'da bulunan Sokullu Mehmet paşanın miğferi (1560)
2. Ruslara hediye giden bir Osmanlı yapımı miğfer (16. yy)
Miğfer baya sağlam, gerçek kılıç ve gürz vuruşlarına karşı iyi koruyacak gibi. Burunluk ayarlı olarak indirilebiliyor. Ok atarken burunluğu yukarı çekmek gerekiyor, yakın dövüşte kılıç darbelerine karşı aşağı indirilebilir. Kulaklık Osmanlı motifleriyle işlenmiş ve oyulmuş. Kulaklık bölümü açısı değişebilen 3 parçadan oluşuyor, yanaklık kulaklık ve kulak arkası.
Burunluğun tepesinde Viyanadaki miğferdeki gibi Allah (c.c.) yazısı işlenmiştir.

Miğferdeki süs desenlerin tarihi motif olmasına özen gösterildi ve şu an Rusya'da bulunan miğferden alındı.
Tarihi örneklere en çok uyan bir çalışma oldu. Bu miğferi yapan usta Kırımlı Tatar bu arada. İnşallah Türkiye'deki ustalar da yavaş yavaş daha kaliteli iş çıkarmaya başlar.

'Allah' yazısı orjinaline göre yapıldı

Sokullu Mehmet Paşanın miğferi (Viyana)

Osmanlı ve Selçuklu'da Satranç

Bu sitenin konusu atlı okçuluk ve sipahiler olsa da o dönemin kültürünü ve zengin tarihimizi bilelim, anlayalım ve yaşatalım! Satrancın Türk/Osmanlı/Selçuklu ve İslam kültüründe çok önemli bir yeri vardır. Şimdiki toplum maalesef ya tüm akşam dizi izler veya Facebook'ta saatlerce oyalanır. Eskiden insanlar hünerlerini satranç oyununda gösterirlermiş. Bir dost ile muhabbet edip satranç oynamak en keyifli şeylerden biridir. Kışın genelde at binmediğim için bol bol vaktim olur ve satranç kulübünde veya www.chess.com gibi satranç sitelerinde oynarım. Satrancın bu kadar ilgimi çekmesinin nedeni, savaş oyunu olmasından kaynaklanmaktadır. Savaş meydanlarındaki gibi piyadeler, atlar, kaleler vardır ve gerçek muharebelerdeki gibi stratejiler sonucunda ya kazanırsınız ya kaybedersiniz.

Türklerde satranç
Satranç genelde 64 kareli bez parçanın üstünde oynanırdı. Modern satranca nazaran kurallar az farklıydı ama genelde benzerdi. Eski satranç hakkında bilgi: http://en.wikipedia.org/wiki/Shatranj
Taşların özellikleri aynı olsa da şekilleri zamanla değişmiş.
Türk tarihininde satranç oynayan önemli kişiler:

• Mevlana satranç oynarmış
• Fatih Sultan Mehmet. Seferihisarlı İsmail Şaban'a Satranç name-i Kebir kitabını yazdırır  
• Yavuz Sultan Selim Han. Gençliğinde derviş kıyafeti giyerek Tebriz'e gider. İran Şahı ile satranç oynar ve yener. Bu oyundan ödül aldığı 1000 altını orada bulunan bir üzengi taşının altına gizler. Yıllar sonra buraları fethettikten sonra o altınları yine bulur ve askerlerine bağışlar.
• Kanuni Sultan Süleyman. "Sırrı Hibalil Müsacede" adlı Kadı Abdurrezaki Şatranci'ye ait "Karel'efrenç fi lubülş-şatranç" kitabı yazdırır
• 4. Murat. Sarayda, seferlerde, konuklarıyla ve doktoru Emir Çelebi'yle satranç oynamayı severdi.
• 3. Ahmet. 1726 yılında Polonya kralı 1.Stanislav'a satranç takımı hediye etmiştir. Bu takım Krakov müzesindedir. 
• Mustafa Kemal Atatürk. İyi bir oyuncuymuş. 

(Kaynak: http://salihlisatranc.com/satranc-oyunu/turkiyede-satranc/
ve http://www.satrancokulu.com/satranc-makaleleri/234-ltranporcular.html)

14. yy İran Türkmenleri satranç oynarken (yaylar gözden kaçmasın..)

Selahattin Eyyübi satranç oynarken

Hintli misafirler İran kralı 1. Hüsrev ile satranç oynarken

Tebrizli Şemsettin Satranç oynarken (İran)

Thomas Hyde'ın kitabından: Satranç taşların türleri (1694)

Satrancın faydaları:

• Sabır, ani karar vermemek
• Günlük hayatta da ilkönce düşünüp, tüm seçenekleri gözden geçirip ondan sonra karar vermek
• İyi bir seçeneği tatmin edici bulmayıp daha iyisini arayıp bulmak
• Beyin gücünü arttırmak
• Kaybederken kazanmak, kazanırken kaybetmemek
• Hangi hamleye ne kadar zaman harcayacağını bilmek. (önemsiz kararlara fazla zaman harcamamak, önemli kararlara yeteri kadar düşünme zamanı ayırmak)

Türk/Selçuklu/İslam satranç taşları:

Osmanlı satranç seti - Topkapı Sarayı Müzesi

Selçuklu satranç seti (Metropolitan Museum of Art, New York)

18. yy

Hindistan 1870

Mısır veya Suriye, 10. yy

Semerkant'da bulunan satranç figürleri (Özbekistan milattan sonra 700-712 arası)

Linkler:
http://history.chess.free.fr/history.htm
http://en.wikipedia.org/wiki/Shatranj
http://www.tsf.org.tr/
http://akademi.satranc.org.tr/
Satranca nasıl başlarım: www.satrancokulu.com/yeni-baslayanlar/satranc-dersleri/yeni-baanlara